"Στα 'Πα! Και τί;" (Χωρίς το Δε...): Πήλιο: μυθολογία και ιστορία

Πήλιο: μυθολογία και ιστορία

Πήλιο, θέα από την κορυφή Σχιτζουράβλι (1450 μ.)

Εισαγωγή

Το Πήλιο είναι μια ξεχωριστή περίπτωση ανάμεσα στα ελληνικά βουνά. Παρότι δεν είναι ιδιαίτερα ψηλό (η ψηλότερη κορυφή του, ο Πουριανός Σταυρός, έχει υψόμετρο 1624 μ.), λόγω της γεωγραφικής του θέσης πιάνει πολλά χιόνια το χειμώνα (το χιονοδρομικό κέντρο στα Χάνια ήταν από τα πρώτα που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα). Ως αποτέλεσμα, έχει πολλά νερά και άρα αυξημένες δυνατότητες για ανθρώπινη εγκατάσταση: είναι το πιο πυκνοκατοικημένο βουνό της Ελλάδας και ταυτόχρονα παραμένει καταπράσινο, τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα (ο Ησίοδος το ονομάζει υλήεν (δασωμένο) και ο Όμηρος εινοσίφυλλον (με φύλλα που σείονται). Καθώς βρίσκεται ανάμεσα στον Παγασητικό κόλπο και το Αιγαίο, βουνό και θάλασσα συνυπάρχουν πολύ κοντά. Δεν πρέπει να υπάρχουν πολλά χιονοδρομικά κέντρα, που ν` απέχουν τρεισήμισυ ώρες πορείας από την παραλία.

Πήλιο, παραλία Παπά Νερό στον Αι- Γιάννη

Ο συνδυασμός βουνού και θάλασσας, ιστορίας και μυθολογίας, φυσικής ομορφιάς και ανθρώπινου παραδοσιακού πολιτισμού (χωριά, μοναστήρια, γεφύρια, βρύσες, καλντερίμια) μαζί με υποδομές για καλοκαιρινό και χειμερινό τουρισμό αλλά και την εγγύτητα με ένα μεγάλο σύγχρονο αστικό κέντρο (την πόλη του Βόλου), κάνει το Πήλιο μοναδικό. Αν βρισκόταν σε κάποια άλλη χώρα της Ευρώπης, θα είχε από καιρό καθιερωθεί ως παράδεισος του περιπατητικού-φυσιολατρικού τουρισμού. Το πλήθος των πεζοπορικών διαδρομών του είναι τέτοιο, ώστε μπορεί κανείς να περπατά καθημερινά, να έχουν περάσει τρεις μήνες και να μην έχει ακόμα εξαντλήσει τα περιθώρια.
Παραθαλάσσιες ή ορεινές, ευθύγραμμες ή κυκλικές, μέσα σε πυκνό δάσος οξιάς, καστανιάς και βελανιδιάς ή σε μεσογειακή βλάστηση ή σε ελαιώνες και οπωρώνες, με διάρκεια από μία ώρα μέχρι εννέα, το Πήλιο έχει διαδρομές για όλους και για όλα τα γούστα. Το μόνο που δεν έχει, είναι αλπική ζώνη σε μεγάλα υψόμετρα. Ποδηλασία βουνού, αναρρίχηση, διάσχιση φαραγγιών, σπηλαιολογία, ιππασία, κανό-καγιάκ, καταδύσεις, ιστιοπλοΐα, οι δυνατότητες είναι πάρα πολλές.

Πήλιο, κατηφορίζοντας στο καλντερίμι Λαύκος-Μηλίνα

Μυθολογία
Τρεις κυρίως μυθολογικές ιστορίες σχετίζονται με το Πήλιο: ο μύθος των Κενταύρων, του Ιάσονα και της Αργοναυτικής εκστρατείας και των γάμων του Πηλέως με τη Θέτιδα.

Οι Κένταυροι ήταν μυθολογικά όντα που ζούσαν στο Πήλιο, μισοί άνθρωποι από τη μέση και πάνω και μισοί άλογα. Είχαν χαρακτήρα άγριο και πρωτόγονο, βίαιο, παρορμητικό και φιλήδονο. Ζούσαν σε σπηλιές και κυνηγούσαν άγρια ζώα οπλισμένοι με πέτρες και ξύλα. Η Κενταυρομαχία, αγαπημένο θέμα παραστάσεων στους αρχαιοελληνικούς ναούς, αναφέρεται στη συμπλοκή και εξολόθρευση των Κενταύρων, όταν στο γάμο του βασιλέα του λαού των Λαπιθών Πειρίθου με την Ιπποδάμεια, οι μεθυσμένοι Κένταυροι προσπάθησαν ν` αρπάξουν τη νύφη και τις άλλες γυναίκες για να τις βιάσουν. Στην ιστορία αυτή οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν συμβολικά την επικράτηση του Λόγου, του ανθρώπινου πολιτισμού, επάνω στα πρωτόγονα ζωώδη ένστικτα.

Κενταυρομαχία (μετώπη του Παρθενώνα, Βρετανικό Μουσείο)

Όμως, δεν ήταν όλοι οι Κένταυροι ίδιοι. Ο Κένταυρος Χείρων, γιος του Κρόνου και της νύμφης Φιλύρας, ήταν ειρηνικός, σοφός δάσκαλος και μύστης. Γνώριζε τα μυστικά της φύσης και των τεχνών, της ιατρικής, της μουσικής, αστρολογίας και της μαντικής. Στη σπηλιά όπου ζούσε στο Πήλιο, έγινε παιδαγωγός-δάσκαλος πολλών ηρώων, ανάμεσά τους οι Ασκληπιός, Αχιλλέας, Aρισταίος, Ιάσων και Πηλέας.

Κένταυρος Χείρων

Ο Ιάσων ήταν γιος του Αίσωνος, βασιλιά της αρχαίας Ιωλκού. Όταν ο αδελφός του Πελίας εκθρόνισε τον Αίσονα, αυτός εμπιστεύθηκε το νεαρό γιο του στον Κένταυρο Χείρωνα για να τον προστατέψει και να τον διδάξει. Ενήλικος πια, ο Ιάσων γύρισε στην Ιωλκό για ν` αντιμετωπίσει τον σφετεριστή του θρόνου του πατέρα του. Στο δρόμο, περνώντας τον ορμητικό ποταμό Άναυρο, έχασε το ένα του σανδάλι. Ένας χρησμός προειδοποιούσε τον Πελία να φυλάγεται από το ''μονοσάνδαλο''. Έτσι, μόλις αντίκρισε τον Ιάσονα, δήλωσε ότι δεν είχε αντίρρηση να του παραδώσει το θρόνο, αρκεί να έφερνε το χρυσόμαλλο δέρας. Αυτό βρισκόταν στο βασίλειο της Κολχίδας στον Εύξεινο Πόντο, δώρο του Φρίξου στον βασιλιά Αιήτη, όπου το φύλαγε ένας ακοίμητος δράκος στην ιερή βελανιδιά του Άρεως. Ο Ιάσων δέχτηκε την πρόκληση και ανέθεσε στον ναυπηγό Άργο την κατασκευή του πλοίου για το μεγάλο ταξίδι.

H νέα Αργώ στο λιμάνι του Βόλου

Στο λιμάνι των Παγασών κοντά στην Ιωλκό, απ` όπου ξεκίνησε η Αργώ, μαζεύτηκαν όλοι οι ήρωες, η ''ντριμ τιμ'' της εποχής. Μεταξύ άλλων: Ηρακλής, Θησέας, Ορφέας, Κάστωρ και Πολυδεύκης (οι Διόσκουροι), Πηλέας, Λαέρτης, Αμφιάραος, Μελέαγρος, Ζήτης και Κάλαϊς (φτερωτοί γιοι του Βορέα), Άργος, Φιλοκτήτης, Τελαμών...ο κατάλογος είναι μακρύς. Μόνη γυναίκα στους Αργοναύτες αναφέρεται η Αταλάντη.
Aφού απάλλαξαν στη Θράκη το βασιλιά Φινέα από τις Άρπυιες, με τη βοήθειά του πέρασαν από τις τρομερές Συμπληγάδες πέτρες στα στενά του Βοσπόρου, που έκλειναν απότομα και τσάκιζαν ό,τι περνούσε ανάμεσά τους. Ο Φινέας τους συμβούλεψε να δοκιμάσουν αφήνοντας πρώτα ένα περιστέρι. Αν αυτό περνούσε, έπρεπε να κωπηλατήσουν με όλη τους τη δύναμη για να περάσουν κι αυτοί. Αν χανόταν, τότε κάθε προσπάθεια ήταν καταδικασμένη και έπρεπε να γυρίσουν πίσω. Το περιστέρι πέρασε, χάνοντας μόνο ένα φτερό από την ουρά του. Αμέσως μετά πέρασε κι η Αργώ, με μια μικρή ζημιά στην πρύμνη, κι από τότε οι Συμπληγάδες έμειναν ακίνητες.

Φθάνοντας οι Αργοναύτες στην Κολχίδα, ο Αιήτης ζήτησε από τον Ιάσονα να ζέψει τους ταύρους που του είχε δωρίσει ο Ήφαιστος, οι οποίοι είχαν χάλκινες οπλές και έβγαζαν φωτιά από τα ρουθούνια τους, για να οργώσει ένα χωράφι και να σπείρει δόντια του δράκου. Με τη βοήθεια της μάγισσας κόρης του Αιήτη, της Μήδειας, που τον ερωτεύθηκε και τον άλειψε με ένα μαγικό υγρό που τον έκανε άτρωτο για μια μέρα, ο Ιάσων έζεψε τους ταύρους και έσπειρε τα δόντια του δράκου. Η Μήδεια τον πληροφόρησε επίσης ότι απ` αυτά θα φύτρωναν οπλισμένοι πολεμιστές. Ρίχνοντας πέτρες ανάμεσά τους, τους έκανε ν` αλληλοσκοτωθούν. Με τα μάγια της Μήδειας κοίμισε το δράκο και πήρε το χρυσόμαλλο δέρας από την ιερή βελανιδιά, κατόρθωσε να ξεφύγει απ` τον Αιήτη και επέστρεψε μετά από πολλές ακόμα περιπέτειες στην Ιωλκό.

Ο Ιάσων παίρνει το χρυσόμαλλο δέρας

Ο μύθος της Αργοναυτικής εκστρατείας αντανακλά τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι πρώτοι ριψοκίνδυνοι θαλασσοπόροι, που έφθαναν μέχρι τον Εύξεινο Πόντο με τα πλοία τους, πλουτίζοντας από το εμπόριο και την ανταλλαγή των αγαθών. Όμως ο μύθος ξανάζησε στη σύγχρονη εποχή: το 2004-2006 κατασκευάστηκε στο Βόλο μια πεντηκόντορος, αντίγραφο της Αργούς με εργαλεία και τεχνικές της αρχαιότητας, που ταξίδεψε το 2008 μέχρι τους Αγίους Σαράντα στην Αδριατική και την επομένη χρονιά έφθασε στην αρχαία Κολχίδα, στο Μπατούμι της σημερινής Γεωργίας.

Η νέα Αργώ εν πλω

O τελευταίος μύθος έχει να κάνει με τον Πηλέα, γιο του Αιακού και βασιλιά των Μυρμηδόνων, ο οποίος έδωσε και το όνομά του στο Πήλιο. Αυτός παντρεύτηκε τη Νηρηίδα Θέτιδα, μια θαλάσσια θεότητα, με την προτροπή του Δία, ο οποίος είχε τον χρησμό ότι ο γιος της Θέτιδος θα γινόταν δυνατότερος από τον πατέρα του και ήθελε να την παντρέψει με θνητό για να μην κινδυνέψει η εξουσία του. Με τη συμβουλή του Πρωτέα, ο Πηλέας την παραμόνεψε σε μια θαλασσοσπηλιά και όταν αυτή ανύποπτη βγήκε από τη θάλασσα, την άρπαξε σφικτά. Για να του ξεφύγει, μεταμορφώθηκε σε λιοντάρι, φωτιά, φίδι και στο τέλος σε σουπιά και του τίναξε το μελάνι της. Βλέποντας η Θέτις ότι με τίποτα δε θα την άφηνε, τελικά του παραδόθηκε. Η περιοχή αυτή, κοντά στην παραλία Θεοτόκου στην ανατολική ακτή του Πηλίου, ονομάζεται Σηπιάδα.

Ο Πηλέας αρπάζει τη Θέτιδα

Οι γάμοι τους έγιναν στο Πήλιο, κοντά στη σπηλιά του Κενταύρου Χείρωνος. Όλοι οι θεοί ήταν καλεσμένοι, εκτός από την καβγατζού θεά Έριδα. Αυτή, για να εκδικηθεί, έριξε ένα χρυσό μήλο που είχε την επιγραφή τη καλλίστη (στην ομορφότερη). Όπως ήταν αναμενόμενο, τρεις θεές (Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη) άρχισαν να μαλώνουν ποια θα το πάρει και ζήτησαν από το Δία ν` αποφασίσει. Αυτός, φοβούμενος το θυμό τους, έχρισε κριτή στο διαγωνισμό θεϊκής ομορφιάς τον Πάρι, γιο του βασιλιά της Τροίας Πριάμου. Οι θεές, αφού λούστηκαν στην πηγή της Ίδης, εμφανίστηκαν στολισμένες μπροστά στον Πάρι και του πρόσφεραν η καθεμία τα δώρα τους: η Ήρα πρόσφερε εξουσία και πλούτη, η Αθηνά αρετή και σοφία, καλά όλα αυτά, η Αφροδίτη όμως του πρόσφερε την ωραία Ελένη, σύζυγο του Μενελάου, την ωραιότερη γυναίκα πάνω στη γη...Ο Πάρις έδωσε το μήλο στην Αφροδίτη και η απόφαση αυτή έμελλε να πυροδοτήσει τον Τρωικό Πόλεμο.

H κρίση του Πάριδος

Γιος του Πηλέως και της Θέτιδος ήταν ο Αχιλλέας. Η μητέρα του, γνωρίζοντας από χρησμό ότι το παιδί της θα πέθαινε πρόωρα και θέλοντας να τον κάνει άτρωτο, τον βούτηξε στα νερά της Στυγός (ποταμού του Άδη) κρατώντας τον από τις φτέρνες. Σε άλλη παραλλαγή του μύθου, άλειφε τον Αχιλλέα με αμβροσία και μετά τον έβαζε στη φωτιά. Ο Πηλέας βλέποντας τη σκηνή, τρόμαξε νομίζοντας ότι ήθελε να σκοτώσει το παιδί, τη σταμάτησε και την έδιωξε. Έτσι, η φτέρνα έμεινε το μόνο τρωτό σημείο του Αχιλλέως (αχίλλειος πτέρνα), την ανατροφή του οποίου ανέλαβε στη συνέχεια ο Κένταυρος Χείρων.

Ιστορία

Η ανθρώπινη παρουσία στις παρυφές του Πηλίου αρχίζει βεβαιωμένα από την προϊστορική εποχή. Οι ακροπόλεις του Σέσκλου και του Διμηνίου κατοικούνται από τη νεολιθική περίοδο (5η χιλιετία π.Χ.) μέχρι τα μυκηναϊκά χρόνια και μάλιστα ο μυκηναϊκός οικισμός του Διμηνίου ταυτίζεται με την αρχαία Ιωλκό. Μεταξύ άλλων, αρχαίοι οικισμοί της περιοχής ήταν οι: Παγασαί, Γλαφυραί, Ολιζών, Νήλεια, Κορόπη, Σπάλαυθρα, Ορμίνιον, Κασθαναία, Αμφαναί.

Μυκηναϊκός θολωτός τάφος ''Λαμιόσπιτο'' στο Διμήνι

Στο λόφο της Γορίτσας στο Βόλο υπάρχουν τα ερείπια ελληνιστικής πόλης του 4ου αιώνα π.Χ., που εγκαταλείφθηκε μετά από σύντομο διάστημα και δεν ξέρουμε ούτε τ` όνομά της. Το 294 π.Χ. ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, βασιλιάς της Μακεδονίας, ίδρυσε τη Δημητριάδα στην περιοχή Πευκάκια απέναντι από το σημερινό Βόλο, από την οποία σώζονται ερείπια του τείχους, του υδραγωγείου, του ανακτόρου και το αρχαίο θέατρο. Η πόλη ήκμασε στην αρχαιότητα, όντας πρωτεύουσα του Μακεδονικού βασιλείου και αργότερα του Κοινού των Μαγνήτων αλλά και έδρα επισκοπής από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Εγκαταλείφθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ.

Περπατώντας στα ερείπια του τείχους της Αρχαίας Δημητριάδος

Στη βυζαντινή εποχή, για προστασία από τις βαρβαρικές επιδρομές και τους πειρατές, οι λιγοστοί κάτοικοι της Δημητριάδος μεταφέρθηκαν στο Κάστρο, ερείπια του οποίου σώζονται στο λόφο των Παλαιών Βόλου. Από τον 7ο αιώνα έχουμε επιδρομές και εγκατάσταση Σλάβων στο Πήλιο, όπως μαρτυρούν τα πολλά σλαβικά τοπωνύμια (Γορίτσα, Ζαγορά, Γκρανίτσα κλπ.). Ο πυρήνας των δύο κυριοτέρων χωριών, της Ζαγοράς και της Πορταριάς, δημιουργείται τον 12ο αιώνα γύρω από τα μοναστήρια της Σωτήρας και της Δρυανούβαινας αντίστοιχα. Μάλιστα, τέτοια ήταν η μοναστική άνθηση εκείνη την εποχή στο Πήλιο, που η Άννα Κομνηνή το αναφέρει στην Αλεξιάδα ως ''βουνό των Κελλίων'', σαν ένα δεύτερο Άγιο Όρος.

Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας (15ος-19ος αιώνας) στο Κάστρο εγκαθίσταται τουρκική φρουρά το 1423 και οι χριστιανοί κάτοικοι εκδιώκονται και μετακομίζουν στον Άνω Βόλο (το όνομα Γκόλος ή Βόλος, μάλλον σλαβικής προελεύσεως κι αυτό, εμφανίζεται γραπτό για πρώτη φορά τον 14ο αιώνα). Οι Τούρκοι επικυρίαρχοι εγκαταστάθηκαν στα εύφορα πεδινά των Λεχωνίων και της Αργαλαστής, αφήνοντας για τους χριστιανούς τα πιο δύσβατα ημιορεινά μέρη, που δεν τους ενδιέφεραν.
Έτσι αρχίζουν ν` αναπτύσσονται και ν` ακμάζουν τα χωριά του Πηλίου. Η μέγιστη ακμή τους βρίσκεται στο 18ο και 19ο αιώνα. Τότε έρχονται από τα Ζαγοροχώρια Ηπειρώτες τεχνίτες της πέτρας που χτίζουν τις εκκλησίες, τα γεφύρια και αρχοντικά που θαυμάζουμε σήμερα. Τα προϊόντα (κυρίως λάδι, ελιές, μετάξι, ξυλεία) μεταφέρονταν με μουλάρια από τα χωριά στη θάλασσα (κάθε χωριό είχε το δικό του επίνειο), όπου φορτώνονταν σε πλοία (περίφημα ήταν τα Ζαγοριανά καράβια) και έφθαναν στα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης και της Ανατολής (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη) για να μεταπωληθούν. Με τη χορηγία πλουσίων εμπόρων-ευεργετών ιδρύονται ανώτερα σχολεία, όπως το Ελληνομουσείον στη Ζαγορά, όπου σπούδασε και ο Ρήγας Βελεστινλής, και η Σχολή των Μηλεών με δασκάλους τους Άνθιμο Γαζή, Γρηγόριο Κωνσταντά, Δανιήλ Φιλιππίδη.

Ελληνομουσείον Ζαγοράς

Το 1881, το Πήλιο μαζί με τη Θεσσαλία ενώνεται με την Ελλάδα. Η σύγχρονη πόλη του Βόλου είχε ιδρυθεί μόλις σαράντα χρόνια πριν, όταν πλούσιοι έμποροι έφθασαν μέχρι την Κωνσταντινούπολη για να πάρουν άδεια από τον Σουλτάνο να χτίσουν σπίτια και εκκλησίες έξω από το κάστρο. Καθώς αποτελεί τη φυσική πύλη εξόδου των προϊόντων όλης της Θεσσαλίας προς τη θάλασσα, η ανάπτυξή της μετά την απελευθέρωση είναι ραγδαία.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, αποφασίζεται η κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής πλάτους 60 εκατοστών (Decauville), από το Βόλο προς τα χωριά του Πηλίου, με προοπτική να φθάσει μέχρι τη Ζαγορά. Υπεύθυνος αναλαμβάνει ο Ιταλός μηχανικός Εβαρίστο ντε Κίρικο, πατέρας του υπερρεαλιστή ζωγράφου Τζιόρτζιο ντε Κίρικο. Τελικά το τρένο έφθασε μέχρι το χωριό Μηλιές το 1903 και λειτούργησε κανονικά μέχρι το 1971, ενώ τα τελευταία χρόνια λειτουργεί ως τουριστικό αξιοθέατο.

Το τρενάκι του Πηλίου

Ο πόλεμος και οι σεισμοί του 1955-57 αφήνουν πληγές και η πόλη του Βόλου χάνει πολλά από τα νεοκλασικά της αστικά κτίρια, που δυστυχώς αντικαθίστανται από πολυκατοικίες. Τα χωριά του Πηλίου επίσης περνούν μια δύσκολη περίοδο μεταπολεμικά, καθώς η αγροτική ζωή υποχωρεί, μέχρι να έρθει ο τουρισμός φέρνοντας νέες πηγές εισοδημάτων.
Σήμερα, ο Βόλος είναι μια σύγχρονη πόλη με ανθρώπινο μέγεθος και θετικές προοπτικές. Το Πήλιο επίσης φαίνεται να βρίσκει μια ισορροπία ανάμεσα στη γεωργική καλλιέργεια και τον τουρισμό. Αν προστατέψει και αναδείξει τα δυνατά του σημεία, αυτά που αναφέρθηκαν στην αρχή, θα δικαιολογήσει ίσως το χαρακτηρισμό του ως ''παραδείσου''-με τις όποιες ατέλειες μοιραία έχουν όλοι οι παράδεισοι επί της γης.